Aς μιλησουν τα τραγουδια μας

Τσικνοπέμπτη σήμερα. Κι εγώ μελαγχολώ που δεν είμαι νέος που να τους πάρει και να τους σηκώσει όλους....

Το τραγούδι όπως και η ταινία του 1926 του Αχιλλέα Μαδρά άπό όπου οι εικόνες αναφέρονται στην ιστορία της Μαρίας Πενταγιώτισσας. Γεννημένη το 1821 (κατά άλλους το 1830) κόρη δασκάλου το πραγματικό της όνομα παραμένει άγνωστο, το επίθετο που της έχει αποδoθεί οφείλεται στον τόπο καταγωγής της (Πενταγιοί Δωρίδας). Κατά το Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου 'η ερωτομανής διαγωγή της που έφθασε σε τέτοιο βαθμό οι πολυάριθμοι εραστές της να περιέλθουν σε μεταξύ τους διαμάχες και συγκρούσεις ακόμα και με τραυματισμούς από ζηλοτυπία'. Ερωτεύεται έναν νεαρό του χωριού τον Δημήτρη Τουρκάκη, για τον οποίο ο αδερφός της ασκεί πίεση ώστε να σταματήσει τις σχέσεις μαζί του. Ο Τουρκάκης σκοτώνει τον αδερφό της Μαρίας η οποία μαζί με τον δολοφόνο σύρεται στο Κακουργοδικείο Μεσολογγίου όπου καταφέρνει να αθωωθεί από καθαρή μεροληψία των ενόρκων "θελχθέντων από την ωραιότητά της". Δυο εκδοχές υφίστανται κατά τη παράδοση : Κατά τη πρώτη ο Τουρκάκης καταδικάζεται σε θάνατο και η ίδια παντρεύτηκε τον χήρο Κωνσταντίνο Αρμάο στο διπλανό χωριό Παλαιοκάτουνο (Κροκύλειο) όπου μεγάλωσε τα τέσσερα παιδιά του που είχε από τον προηγούμενο γάμο και πέθανε το 1885. Κατά τη δεύτερη τόσο η ίδια όσο και ο Τουρκάκης καταδικάζονται σε 3 ετή φυλάκιση. Μετά την αποφυλάκισή της γίνεται καπετάνισσα των ληστών του λήσταρχου Νταβέλη και επιστρέφει στο χωριό για να εκδικηθεί όσους της φέρθηκαν άσχημα. Στη ταινία του Μαδρά η Μαρία φέρεται να είχε καταφύγει περί το τέλος της ζωής της σε μοναστήρι όπου και πέθανε. Το 1890 ο Κωστής Παλαμάς δημοσιεύει το πολύστιχο ποίημα ''Τα μάτια της ψυχής μου" στο οποίο ύμνησε τα χαρίσματά της.

Στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά
Μαρία Πενταγιώτισσα Πενταγιώτισσα,
και στο Χρυσό κριάρια
μικρή δασκαλοπούλα.
Και στης Μαρίας την ποδιά
Μαρία Πενταγιώτισσα Πενταγιώτισσα,
αχ σφάζουνται παλικάρια
μικρή δασκαλοπούλα.