Αν και έγιναν γνωστά από την Ιαπωνία, τα μπονσάι άρχισαν να καλλιεργούνται πρώτα στην Κίνα, περίπου πριν 1.700 χρόνια. Οι πρώτοι καλλιεργητές μπονσάι τα περιποιούνταν με τέτοιο τρόπο ώστε ο κορμός και το φύλλωμά τους να θυμίζουν δράκους, ερπετά ή ζώα. Όπως πολλά πολιτισμικά στοιχεία πέρασαν από την Κίνα στην Ιαπωνία, έτσι και η καλλιέργεια των μπονσάι έφτασε και άνθισε εκεί περίπου τον 11ο αιώνα μ.Χ., και η τεχνική τους έγινε πλέον τέχνη. Τα μπονσάι έφτασαν να αποτελούν σύμβολο πλούτου, ευημερίας και αριστοκρατίας, και να αντιπροσωπεύουν ένα συνδυασμό των αρχαίων πεποιθήσεων με την ανατολική φιλοσοφία περί αρμονίας μεταξύ ανθρώπου, ψυχής και φύσης. Ως έργα εκλεπτυσμένης τέχνης, τα bonsai έγιναν αντικείμενο επίδειξης στα σαλόνια της αριστοκρατίας, αλλά ως στοιχείο της Ιαπωνικής κουλτούρας της εποχής ήταν και αυτά εκπρόσωποι του μινιμαλισμού που την χαρακτήριζε ανέκαθεν. Η παράδοση θεωρεί ότι για να δημιουργηθεί ένα μπονσάι χρειάζονται τρεις σημαντικές αρετές: αλήθεια, καλοσύνη και ομορφιά.
Όπως προαναφέραμε, τα μπονσάι είναι κοινά είδη δέντρων και όχι ξεχωριστά δεντρα-νάνοι. Αυτό σημαίνει ότι οποιοδήποτε δέντρο, ανεξαρτήτως του φυσικού του μεγέθους, μπορεί να καλλιεργηθεί ως μπονσάι, αν και σίγουρα κάποιες ποικιλίες είναι προτιμότερες, όπως δέντρα με μικρά φύλλα. Κάποια από τα συνηθέστερα είδη δέντρων που μπορούν να γίνουν μπονσάι είναι ο κέδρος, που είναι ίσως το πλέον αναγνωρίσιμο είδος, διάφορα κωνοφόρα όπως το κυπαρίσσι και το πεύκο, αλλά και φυτά γνωστά και δημοφιλή για τα άνθη τους, όπως η μπουκαμβίλια, η οποία είναι από τα ευκολότερα τροπικά φυτά, η αζαλέα και το χρυσάνθεμο. Επίσης, πολλά είδη φίκων (πάνω από 100 ποικιλίες) γίνονται εξαιρετικά μπονσάι και μάλιστα είναι ιδανικά για συγκεκριμένους σχηματισμούς, ενώ η Κινεζική φτελιά είναι η αγαπημένη όλων των καλλιεργητών, αλλά κυρίως των αρχαρίων. Η κράσσουλα, η σεφλέρα και η μιμόζα είναι ακόμη κάποιες από τις συνηθισμένες επιλογές των καλλιεργητών, ενώ η λίστα πραγματικά δεν έχει τέλος! Για να επιλέξει κανείς το δέντρο που θα καλλιεργήσει θα πρέπει να λάβει υπόψη του το κλίμα της περιοχής όπου μένει, το χώρο αλλά και το χρόνο που μπορεί να διαθέσει στην καλλιέργεια.
Με την κατάλληλη φροντίδα, τα bonsai μπορούν να ζήσουν εκατοντάδες χρόνια, όπως και οποιοδήποτε δέντρο της αντίστοιχης ποικιλίας με το εκάστοτε μπονσάι. Η ηλικία τους, άλλωστε, παίζει καθοριστικό ρόλο για την αξία τους, και σε συνδυασμό με το είδος του δέντρου διαμορφώνουν την τελική τιμή του. Τα πιο ηλικιωμένα μπονσάι θεωρούνται συλλεκτικά αντικείμενα τέχνης που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. Εκτίθενται σε μουσεία και γκαλερί και προσελκύουν χιλιάδες επισκέπτες, και στις δημοπρασίες που γίνονται κατά καιρούς κάποια υπεραιωνόβια δέντρα έχουν πωληθεί σε συλλέκτες για εκατομμύρια δολάρια.
Η κατάλληλη φροντίδα που προαναφέραμε εξαρτάται από το είδος του φυτού που επιθυμεί ο καθένας να καλλιεργήσει ως μπονσάι. Γι’ αυτό το λόγο, όταν αγοράζουμε μπονσάι πρέπει οπωσδήποτε να γνωρίζουμε και την επιστημονική ονομασία του φυτού, ώστε να μάθουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τη συντήρησή του. Φεύγοντας από το κατάστημα θα πρέπει να έχουμε πάρει απαντήσεις στα εξής ερωτήματα:
- Πόσο νερό, φως και λίπασμα χρειάζεται το μπονσάι μου;
- Από ποια ζιζάνια και ασθένειες επηρεάζεται;
- Πώς μπορώ να διατηρήσω το σχήμα του;
- Αντέχει το χειμώνα σε εξωτερικό χώρο;
- Μπορώ να το έχω μέσα στο σπίτι όλο το χρόνο;
Προσέξτε ιδιαίτερα τις συμβουλές του τύπου «τα μπονσάι θέλουν πότισμα κάθε μέρα / κάθε δεύτερη μέρα» κοκ. Είναι ευνόητο ότι εφόσον μιλάμε για διαφορετικά είδη δέντρων, οι απαιτήσεις τους θα είναι επίσης διαφορετικές. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι το πότισμα είναι συνάρτηση του είδους μπονσάι που φροντίζουμε, αλλά και της ποιότητας του χώματος καθώς και του δοχείου. Ένας γενικός κανόνας, που είναι εφαρμόσιμος στα περισσότερα είδη, είναι να αφήνουμε το χώμα να στεγνώσει λίγο πριν το ποτίσουμε. Επίσης, καλό είναι να το ποτίζουμε με ποτιστήρι ή με ψεκαστικό νερού τύπου βεντάλια, ώστε το νερό να μην πέφτει με δύναμη και σκορπά το χώμα.
Κάποιες συμβουλές για τη φροντίδα τους, ωστόσο, είναι κοινές σε όλα τα είδη:
Προσοχή στην εποχή: Τα δέντρα bonsai, όπως όλα τα δέντρα, έχουν κι αυτά αντιδράσεις ανάλογες με την εποχή, τη θερμοκρασία και την ηλιοφάνεια. Το χειμώνα καλό είναι να μην τα ποτίζετε πολύ και να μην τα κόβετε. Η άνοιξη είναι μια καλή εποχή για μεταφύτευση, αλλά και για να προσθέσετε συστατικά στο χώμα, καθώς και για να τα κλαδέψετε. Το καλοκαίρι δώστε μεγάλη προσοχή στο πότισμα και τέλος, το φθινόπωρο, μπορείτε και πάλι να τα μεταφυτεύσετε ή να τα κλαδέψετε, εάν θέλετε.
Ήλιο το πρωί, σκιά το απόγευμα: Επειδή τα μπονσάι χρειάζονται εξίσου τον ήλιο και τη σκιά, φροντίστε το πρωί να βρίσκονται σε τέτοιο σημείο ώστε να τα βλέπει ο ήλιος, και το απόγευμα να είναι στη σκιά. Αν αυτός ο συνδυασμός δεν είναι εφικτός σε μια και μόνη θέση, τότε καλό είναι να τα μετακινείτε.
Όχι στις ακραίες θερμοκρασίες: Φροντίστε το μπονσάι σας να μην εκτίθεται σε μεγάλες εναλλαγές θερμοκρασίας μέσα στο ίδιο εικοσιτετράωρο. Μεταφέρετέ το στο εσωτερικό του σπιτιού σε περίπτωση καύσωνα ή ψύχους, και στις αλλαγές των εποχών φροντίστε να το βοηθήσετε να εγκλιματιστεί ομαλά. Αυτό θα το πετύχετε αν δεν το αφήνετε εκτεθειμένο στις εξωτερικές θερμοκρασίες, αλλά το μεταφέρετε μέσα στο σπίτι για μικρά διαστήματα.
Νερό και τροφή: Χρησιμοποιήστε το κατάλληλο λίπασμα για να παραμείνει το φυτό bonsai υγιές, μην υπερβάλλετε στο πότισμα, αλλά και μην αφήνετε το χώμα να στεγνώσει εντελώς.
Μην ξεχνάτε ότι η τέχνη του μπονσάι ξεπερνά τη χαλάρωση που προσφέρει στον άνθρωπο η κηπουρική και φτάνει το επίπεδο του διαλογισμού. Άρα ένα bonsai, εκτός από την ομορφιά του, θα μας προσφέρει και τη γαλήνη που μπορεί να επιθυμούμε. Ο βασικός στόχος της καλλιέργειας είναι να μην φαίνεται η παρέμβαση του ανθρώπου, και το έργο να μοιάζει όσο γίνεται περισσότερο φυσικό. Έχουμε, λοιπόν, πολλούς λόγους για να τα επιλέξουμε.
Από τα Ανθοπωλεία Petridis LV Floral Creations,
Φιλικά Πέτρος
