Κράνιος Η συζήτηση ξεκίνησε από Κράνιος 12 έτη πριν

Επειδή ζούμε σε μια εποχή που η φωτογραφία έχει κατέβει στα τάρταρα, θα ήθελα να ψάξουμε την τέχνη της φωτογραφίας.

Φωτογραφίες βγάζω κι εγώ, αλλά ... ο θεός να τις κάνει. Ξέρω ότι δεν βγάζω φωτογραφίες με κάποια αξία για τους άλλους.

Στην εικονολατρεία της εποχής μας θέλω ν' απαντήσουμε με φωτογραφίες αξιόλογων φωτογράφων. Κι όμως θα ξεκινήσω από έναν άνθρωπο που δεν τον ξέρουμε σα φωτογράφο. Δεν τον ξέραμε.

Στη συνέχεια έχω σκοπό να μπω σε καλλιτεχνικές φωτογραφίες αμιγώς. Έχω μπουχτίσει από το φορτίο των εικόνων. Λίγες και καλές λέω.

Τι έγραψα πριν; Α, ξεκινάω μ' Εμπειρίκο (φωτογράφο). Κι ακονίζω τα μαχαίρια μου; Όχι κατ' ανάγκη.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν υπήρξε μόνο πεζογράφος και ποιητής, αλλά και φωτογράφος. Φωτογράφος σημαντικός και όχι μόνο αξιόλογος (γιατί αυτό το γνώρισμα εμπεριέχει κάτι το μέτριο, που απαιτεί τη συγκατάβαση και τη συμπάθεια μας). Ο Ανδρέας Εμπειρίκος υπήρξε, και είναι, φωτογράφος πολύτιμος. Γιατί η φωτογραφική ματιά του είναι προέκταση της ποιητικής του ματιάς. Ο φωτογραφικός φακός του λειτουργεί όπως περίπου το χαρτί και το μελάνι. Με την εικόνα αιχμαλωτίζει στίχους της ποίησης του. Και το αντίστροφο. Η φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου έχει τραβηχτεί από την ψυχή του και αγγίζει το υπερρεαλιστικό όραμα του, δηλ. το Εσαεί και το Τώρα, το χτίσιμο των Νέων Παραδείσων, την ανάγκη να υπάρξουν αυτοί οι Νέοι Παράδεισοι.

Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού αποκαλύπτεται σταδιακά και ως μανιώδης φωτογράφος, ένα γνώρισμα του που δεν το εγκατέλειψε ως το τέλος της ζωής του:
« Από τον Ιούλιο του 1954, στην Πάρο, κει που προχωρούσαμε το καταμεσήμερο μες στα στενά, είδαμε να μας έρχεται από αντίκρυ με ελάχιστο ρούχο μια ξανθή παιδούλα, θα έλεγες μόλις βγαλμένη από τον Όμηρο, μια σωστή «Ίρις Αγγελέουσα», που τσακίστηκες να την φωτογραφίσεις αλλά σου ξέφυγε. «Είναι σαν έμπνευση» μου είπες. «Δεν την προλαβαίνεις δυστυχώς πάντοτε». Τα παραπάνω είναι λόγια του Οδυσσέα Ελύτη και απευθύνονται στον Ανδρέα Εμπειρίκο. Είναι μιας πρώτης τάξεως μαρτυρία για μια όχι τόσο γνωστή συνήθεια του Εμπειρίκου: τη συνήθεια να καταγράφει με τη φωτογραφική του μηχανή διάφορα στιγμιότυπα, που βρίσκονταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του. Αυτή η όχι τόσο γνωστή συνήθεια του Εμπειρίκου ήταν μια αγαπημένη ασχολία για τον ποιητή και φωτογράφο, πλέον, Ανδρέα Εμπειρίκο. Σύμφωνα με μαρτυρία του γιου του ποιητή, Λεωνίδα Εμπειρίκου, ο πατέρας του έχει «τραβήξει» χιλιάδες φωτογραφίες, ενώ τα αρνητικά, που σιγά- σιγά αρχίζουν να έρχονται στην επιφάνεια, είτε με εκθέσεις είτε με λευκώματα, μέρος μόνο αυτής της πολύτιμης ασχολίας μπορούν να αναδείξουν. Αν γίνει γνωστό, σε όλο του το βάθος, το φωτογραφικό έργο του ποιητή, θα μπορούμε πλέον να μιλάμε όχι μόνο για τον ποιητή Εμπειρίκο, αλλά και για έναν από τους πιο σημαντικούς Έλληνες φωτογράφους του 20ου αιώνα.

Την αγαπημένη του αυτή συνήθεια μία τουλάχιστον φορά κινδύνεψε να την πληρώσει πολύ ακριβά. Ήταν τον Δεκέμβριο του 1962, όταν ταξίδεψε με τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Γιώργο Θεοτοκά στην τότε Σοβιετική Ένωση. Τη στιγμή που φωτογράφιζε στην Οδησσό τις σκάλες της πόλης που απαθανατίστηκαν στην ταινία «Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Σεργκέι Αΐζενστάιν, συνελήφθηκε ως ύποπτος από το Σοβιετικό καθεστώς. Η ρωσομάθεια του αλλά, κυρίως, η ιδιότητα του επίσημου προσκεκλημένου του Eλληνοσοβιετικού Συνδέσμου, τον απάλλαξαν, μετά από λίγες ώρες γραφειοκρατικών διατυπώσεων, από την κατηγορία και τις ανακρίσεις.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

Ο Εμπειρίκος όχι μόνο φωτογράφιζε συστηματικά, αλλά και αυτοφωτογραφιζόταν. «Τις φωτογραφίες έργο των χειρών του- τις έφερνε σε πέρας με τη δεξιοτεχνία και την επιμονή μανιακού» γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης. Μαζί με τον αγαπητό του φίλο Νάνο Βαλαωρίτη φωτογραφίζονται μέσα από έναν καθρέφτη στο σπίτι του Βαλαωρίτη τη δεκαετία του '60.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος από πολύ νωρίς είχε φανερώσει την αγάπη του προς τη φωτογραφία. Διοργανώνει έκθεση 210 ασπρόμαυρων φωτογραφιών του στην αίθουσα «Ιλισός», στην Αθήνα. Η έκθεση αυτή που έχει τεράστια σημασία διαρκεί από τις 22 Ιανουαρίου ως τις 12 Φεβρουαρίου του 1960. Όλες οι φωτογραφίες του έχουν αύξοντα αριθμό, τίτλο, τόπο λήψης και τιμή πώλησης που κυμαίνεται από 70 ως 100 δρχ. Ορισμένες έχουν την ένδειξη «Δεν πωλείται». Δεν γνωρίζουμε ποιες ακριβώς ήταν αυτές που εξέθεσε ούτε και αν ή πόσες από αυτές πουλήθηκαν. Από τις 210 φωτογραφίες, οι 115 έχουν τραβηχτεί στην Ελλάδα (Αθήνα, νησιά), ενώ οι υπόλοιπες στο εξωτερικό. Κυριαρχούν τα τοπία και τα πορτρέτα αλλά δεν λείπουν και οι σκηνές της καθημερινής ζωής. Ιδιαίτερη θέση, και μεγάλη θέση, στο φωτογραφικό του έργο κατέχουν οι παιδίσκες. Οι παιδίσκες δε σταμάτησαν ποτέ να απασχολούν την ποιητική ματιά του ποιητή, καθώς ήταν μέρος του υπερρεαλιστικού του οράματος. Τις αιχμαλωτίζει όταν περπατούν, όταν παίζουν, όταν κοντοστέκονται μπροστά στο φακό του, όταν φλερτάρουν με το φακό του, όταν μειδιούν ή απορούν, ακόμα και όταν δείχνουν συστολή. Όλη αυτή η παιδική ψυχή, η ανακατωμένη με την πρώιμη γυναικεία φύση, προκαλεί τον Εμπειρίκο να τη διασώσει: γιατί, απλούστατα, είναι τόσο εφήμερη. Την άλλη στιγμή η μικρή παιδίσκη χάνεται και μαζί της όλη η μαγεία της αθωότητας. Την άλλη στιγμή η παιδίσκη γίνεται νεάνιδα και έπειτα γυναίκα. Κατά συνέπεια, αυτή η ματιά ανήκει μόνο στους χαμένους Παραδείσους του ποιητή.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν υπήρξε μόνο πεζογράφος και ποιητής, αλλά και φωτογράφος. Φωτογράφος σημαντικός και όχι μόνο

Ήταν ιδιαίτερα λεπτολόγος κατά την φωτογράφηση και ικανός να επιδιώκει για αρκετή ώρα το ιδανικό αποτέλεσμα. «Ο Eμπειρίκος, μανιώδης φωτογράφος, έχει απαθανατίσει τις αποβιβάσεις (των επιβατών από τα πλοία), που όταν ήταν καλοσύνη γίνονταν στην Πλακούρα (της ΄Aνδρου), σε μερικές καλλιτεχνικότατες φωτογραφίες», σημειώνει ένας φίλος του, ο Δ. I. Πολέμης. Ο φακός του Εμπειρίκου καταφέρνει να σώσει τόπους της Άνδρου, που μετά το πέρασμα της τουριστικής λαίλαπας από την αγαπημένη νήσο, χάθηκαν για πάντα. Ο Εμπειρίκος φωτογραφίζει ανθρώπους από όλες τις κοινωνικές τάξεις, αλλά και από όλες τις ηλικίες. Γέροντες και γερόντισσες, άνδρες του κάματου, γυναίκες με παιδιά, παιδίσκες που παίζουν στα σοκάκια της Άνδρου, νεάνιδες που στρίβουν και χάνονται μες στα καλντερίμια. Κανείς άλλος δεν έχει διασώσει τη νεότερη ιστορία του νησιού με τον τρόπο που το έκανε η φωτογραφική ματιά του ποιητή. Κανείς άλλος δεν κατάφερε να αιχμαλωτίσει ανθρώπους και τόπους τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους, αλλά συνάμα και τόσο όμοιους. Για τον Εμπειρίκο ζητούμενο της φωτογραφίας, ζητούμενο της ποίησης, είναι ο άνθρωπος μέσα στο χρόνο τον Εσαεί και τον Τώρα, ο άνθρωπος παντού και πάντα, και η ψυχή αυτού του ανθρώπου, που ξεφεύγει για μια μοναδική στιγμή και αυτή η στιγμή αιχμαλωτίζεται σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία.

Από αυτόν τον κατάλογο των φωτογραφιών του Εμπειρίκου δίνουμε μερικούς ενδεικτικούς τίτλους, από τους οποίους μπορούμε να κατανοήσουμε και το περιεχόμενο τους.
Από τις παιδίσκες: Kοριτσάκι με όστρακο, Kοριτσάκι με γάτα, Kοριτσάκι με σκιά, Δεσποινίς Ξ.K., Δεσποινίς N.M., Δεσποινίς M.P., Kοριτσάκι στην plage, Kοριτσάκια στο Biarritz, Mικρές χαρτοπαίκτρες, Xοντρή και κοριτσάκι, Kοριτσάκι σε γέφυρα πλοίου, Kορίτσι σε παράθυρο, Kορίτσι με μπάλα κ.λπ. Kαι ορισμένα ονόματα: Aντριάνα και Eυδοκία, Eυδοκία και Aντριάνα, Mαριάνθη, Λιλή, MαρίαAπό την Eλλάδα: Περιστερεών, Eπερχομένη θύελλα, Παραπόρτι, Πετεινός, Tσιγγάνες, Aγοράκια, Λευκός τοίχος, Eκκλησία με άλμπουρο, Kάμπος στη Σαντορίνη, Aνάβασις, Kαφενείον Aπειράνθου, Mεταφορά βαρελιού, Ποδήλατο, Mελτέμι, Διαφήμισις Kαραγκιοζοπαίκτου, Παπάδες, Γυναίκα με μαντήλι, Aποκαμωμένη ταξειδιώτισσα, Λάμπα και άνθη, Στάμνα και πουλί, Xέρια με σκιές, Σπίτι και γάτα, Δωμάτιο με μπαλλόνι, Mπαλλέτο Σισμάνη, Φωτογραφική μηχανή κ.λπ.

Kαι από το εξωτερικό: Δάσος, Δενδροστοιχία, Σκωτική λίμνη, Bομβαρδισμένη συνοικία, Λαϊκή συνοικία στον Tάμεσι, Kούκλα σε παλαιοπωλείο, Nύκτα στο Παρίσι, Kοιμισμένος αλήτης, Γυμναστική, Mπαλλόνια και πλήθος, Παιδιά στην αμμουδιά, Kοιμωμένη στον ήλιο, Ξαπλωμένη, Tαυρομάχοι εξασκούμενοι, Άφιξις, Oμπρέλες, Iταλίδες στο Πόρτο Φίνο, Λουομένη και τέντες, Παιδιά στην αμμουδιά.

Από τον τεράστιο όγκο των φωτογραφιών του, οι περισσότερες βρίσκονται ακόμα σε αρνητικά και ελάχιστες έχουν, ως τώρα, τυπωθεί, ενώ ακόμα λιγότερες έχουν δημοσιευτεί. Αυτές που δημοσιεύτηκαν βρίσκονται στα περιοδικά Xάρτης (17/18, 1985), Φωτογράφος (10,1991), Συντέλεια (4-5, 1991) και στο βιβλίο του Θ. Bελλούδιου Φαντασιομετρική Tέχνη για προχωρημένους (Nεφέλη 1983). Στα πλαίσια του «Έτους Eμπειρίκου», πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2001 μεγάλη έκθεση φωτογραφιών του ενώ, παράλληλα, εκδόθηκε από τις εκδ. Άγρα το πρώτο λεύκωμα για το φωτογράφο Ανδρέα Εμπειρίκο με τον τίτλο «Ο φωτοφράκτης». Τον Ιούλιο του 2004 στην Άνδρο διοργανώθηκε, στα πλαίσια του συνεδρίου «Μνήμη Ανδρέα Εμπειρίκου», έκθεση φωτογραφιών του με θέμα «Η Άνδρος του Ανδρέα Εμπειρίκου». Επίσης, εκδόθηκε ξανά από τις εκδ. Άγρα και λεύκωμα φωτογραφιών του ποιητή με τον ίδιο τίτλο. Τα αρνητικά των ανέκδοτων φωτογραφιών του ποιητή είναι χιλιάδες. Ευελπιστούμε ότι θα υπάρξει κάποια στιγμή η δυνατότητα αυτός ο πλούτος της ψυχής του να φτάσει και στη δική μας ψυχή και η ματιά του να αγγίξει τη δική μας. Η φευγαλέα ματιά του Ανδρέα Εμπειρίκου είναι πολύτιμη, ακριβώς γιατί είναι φευγαλέα, αλλά και γιατί είναι ματιά, αφορά μια λεπτομέρεια, τόσο πολύτιμη όσο και καθολική. Αυτή η ματιά, που πηγάζει από τη δική του άποψη για τα πράγματα, για τα ορατά και για τα αόρατα, για τα τωρινά και για τα μέλλοντα, που είναι παρόν και παρελθόν μαζί και εξακοντίζονται στο μέλλον. Αυτό δηλ που καταθέτει ο ποιητής στο ποίημα: « Ο φωτοφράκτης», σε όλα σύμφωνο με τη δική του στάση απέναντι στο φωτογραφικό φακό:
«Όρθρος η ώρα η πρώτη. Πίσω της, η λαγαρή πρωία με δείκτες ρόδινους που γρήγορα (θα πω, ανέλπιστα σχεδόν) γυρίζουν και χρυσίζουν. Ένας φακός με απίστευτον φωτοφράκτη αρπάζει την πιο γοργή στιγμή και την απλώνει στην επιφάνεια μιας πλάκας λείας, ευαισθησίας εξαισίας. Και τώρα που άνοιξε και έκλεισε ο φωτοφράκτης σαν μάτι αδέκαστο και συνελήφθη ο χρόνος, ο ρεμβασμός αυξάνει την ζωή και δίδει στην κάθε εικόνα την κίνησι και την ευελιξία που φέρνει από τα βάθη μιας πηγής (της ιδικής του) ζεστό το πιο κρυφό της νόημα»,
Γλυφάδα, 10.7.1960.

«Μία φωτογραφία ζει, έχει ολόκληρη δική της δράσι, συνυφασμένη με την ζωή του θεατή, όπως ένα φλουρί, ένα κρύσταλλο, ή ένα γάντι» γράφει ο Eμπειρίκος.

2005 © ΟΛΓΑ ΝΤΕΛΛΑ

Η Όλγα Ντέλλα, είναι φιλόλογος και ζει στην Πτολεμαίδα

Άμα το 'ξερα, δε θ' αγόραζα ψηφιακή φωτομηχανή. Θ' αγόραζα ψωμί και γάλα.

Εδώ πατήσατε; →↑

Ας δούμε όμως κι έναν φωτογράφο μεγάλο, τόσο μεγάλο όσο είναι για τη ζωγραφική ο Βαν Γκογκ... Εκείνος με το μουσαμά να τρέχει στα χωράφια. Κι ο φωτογράφος Atget, με τη βαριά του φωτογραφική μηχανή να τρέχει στους δρόμους του Παρισιού σαν καταραμένος. (Σχόλιο δικό μου)

Γεννήθηκε στο Γαλλικό χωριό Bordeaux το 1857. Έμεινε ορφανός και από τους δυο γονείς του σε μικρή ηλικία και τον μεγάλωσε ο θείος του. Μπαρκάρει σαν καμαρότος σε υπερατλαντικά ταξίδια. Αφήνει όμως την θάλασσα για να γίνει ηθοποιός. Το 1879 σπουδάζει στην Εθνική Δραματική Σχολή του Παρισιού. Μετά από δυο χρόνια ξεκινά την σταδιοδρομία του σαν ηθοποιός. Συνεργάστηκε κατ’ αρχάς με περιοδεύοντες θιάσους και ύστερα με τοπικούς στα περίχωρα του Παρισιού.

Σαν ηθοποιός δεν είχε καμία επιτυχία. Παρατάει την ηθοποιία και ασχολείται με την ζωγραφική. Σαν ζωγράφος γνωρίζεται με τον Man Ray και τους Σουρεαλιστές. Ο ίδιος μέτριος ζωγράφος απελπίζεται και αφήνει την ζωγραφική. Επόμενος σταθμός του η φωτογραφία. Είναι πλέον 40 ετών.

Από 1898 και για περίπου τριάντα χρόνια σηκώνεται πριν βγει το πρώτο φως του ήλιου και με την ογκώδη μηχανή του, το τρίποδο και τις πλάκες του γυρίζει όλο το Παρίσι και τα περίχωρα του. Το απόγευμα γυρίζει στο σπίτι και εμφανίζει τον «κάματο»  της ημέρας.

Καταφέρνει να πουλήσει μερικές φωτογραφίες του κυρίως σε γνωστούς του ζωγράφους (Braque, Derain, Utrillo, Matisse, Man Ray) και σε μερικούς σκηνογράφους και αρχιτέκτονες. Δημιουργεί την μικρή του επιχείρηση με τίτλο «Documents pour artistes».  

Συνεχίζει με αμείωτη ένταση την φωτογράφηση του Παρισιού και των ανθρώπων του μέχρι το 1914 όπου ξεσπά ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Στη διάρκεια του πολέμου ο Atget δεν σταματά να φωτογραφίζει, αλλά οι πελάτες είναι κατά πολύ μειωμένοι (κυρίως μουσεία) και η παραγωγικότητα του παρουσιάζει μια κάμψη. Ο κόσμος τον αποκαλεί «τρελό» ή «κατάσκοπο». Με το τέλος του πολέμου το 1918 ο Atget έχει κουραστεί. Το έργο που παράγει είναι κατά πολύ μικρότερο του πρώιμου έργου του. Δεν χάνει όμως σε σπουδαιότητα.

Ένα ενδιαφέρον σημείο της ζωής του για εμάς είναι η σχέση του με τον Man Ray o οποίος μετέπειτα ασχολήθηκε με την φωτογραφία και αυτός. Ο Man Ray κατάφερε να κάνει μια φωτογραφία του Atget εξώφυλλο του επίσημου περιοδικού των σουρεαλιστών  “La Revolutions Surrealiste” το 1926 κάνοντας τον γνωστό σε πολύ κόσμο.

Αλλά το κρίσιμο σημείο είναι η γνωριμία του με την Berenice Abbott. Αμερικανίδα  η οποία αφήνει την γλυπτική και φτάνει στο Παρίσι ύστερα από πρόσκληση του Man Ran να αναλάβει βοηθός του την περίοδο της φωτογραφικής δημιουργίας του. Γνωρίζει την Abbot και γίνονται φίλοι. Της μαθαίνει την τέχνη του και η Abbot τραβά μια σειρά από πορτραίτα του.

Το 1927 ο Atget πεθαίνει. Αφήνει πίσω του πάνω από 2000 αρνητικά και 10000 εκτυπώσεις. Η Abbott αγοράζει τα αρνητικά του από τον συμβολαιογράφο του και διαχειριστή της διαθήκης του και τα μεταφέρει στην Αμερική όπου τα εκτυπώνει και τα εκθέτει στο Metropolitan Museum of Αrt, Νew Υork κάνοντας τον διεθνώς γνωστό. Συνεχίζει μάλιστα να εκτυπώνει πολλά από τα αρνητικά του παράλληλα με το δικό της έργο σαν φωτογράφου.

Το έργο του Atget είναι έντιμο. Παρότι έχει ασχοληθεί με το θέατρο και την ζωγραφική δεν υπάρχουν στοιχεία καλλιτεχνίζουσας ιδιοτροπίας. Στις φωτογραφίες του καταλαβαίνεις με την πρώτη ματιά ότι απλά καταγράφει. Αλλά η καταγραφή του αυτή είναι πολύ έξυπνη. Ο Atget παίζει με την ματιά μας και ταυτόχρονα μας δίνει το στίγμα της εποχής του. Μια εποχή που με επιμονή, υπομονή και σεβασμό κατέγραψε για τριάντα χρόνια.

↑←Πηγή

Κι άλλες φωτογραφίες του, κι άλλες πληροφορίες.

Στις φωτογραφίες πάτα Full Size

Η πόλη μέσα από τον ‘ανοιχτό’ φακό του Michael Wesely

Ο Michael Wesely είναι φωτογράφος, γερμανικής καταγωγής, ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. Το 1997 ξεκίνησε ένα project, να απαθανατίσει με τον φωτογραφικό του φακό την κατασκευή της πασίγνωστης πλέον Potsdamer Platz, στο κέντρο του Βερολίνου. Η ιδέα όμως δεν ήταν απλή. Ούτε και η υλοποίηση της. Το έργο βασιζόταν σε μία και μοναδική έκθεση του φακού, για δύο χρόνια, στο χώρο των εργασιών. Το αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον εντυπωσιακό. Μια ευρηματική απεικόνιση του αστικού τοπίου, στα όρια της εικαστικής παρέμβασης, όταν ήλιος μπαίνει μέσα στο φωτογραφικό πλάνο. “Οι ογκώδης κατασκευές μοιάζουν σχεδόν διάφανες”, λέει ο Wesely, “ενώ οι ακτίνες του ήλιου στον ουρανό, αποτυπώνουν την εναλλαγή των εποχών, προσδίδωντας μία αναπάντεχη αίσθηση υλικότητας”.